martes, 24 de abril de 2012
Situación actual da industria en España e Galicia.
Tema 8: A reestruturación dos espazos industriais
Situación actual da industria en España e Galicia.
- Desafíos: problemas estruturais (dimensión, I+D+i, tecnoloxía) e consecuencias da
incorporación á Unión Europea.
- Tendencias recentes da industria en España: globalización e deslocalización.
España é un país integrado no conxunto dos países industriais do mundo. Pero o
desenvolvemento en España da actividade industrial non acadou un nivel notable ata a segunda
metade do século XX. A crise industrial de 1974, que evidenciou a necesidade de cambiar os
sistemas de produción, coincidiu coa revolución tecnolóxico-informática. Desenvolveuse así unha
nova etapa denominada postindustrial ou informacional e tamén terceira revolución industrial que deu
lugar a novos modelos de empresas cunha importancia crecente das novas tecnoloxías, a innovación
e a investigación. O ingreso de España na Unión Europea supuxo a fin de todo proteccionismo e a
apertura do mercado á competencia exterior, o que provocou unha reconversión industrial e o peche
de moitas industrias non competitivas.
Situación actual da industria española
A industria española despois da súa entrada na Unión Europea viviu un proceso de
modernización produtiva, aínda que tivo que superar un período de crise a partir do ano 1990 que se
agudizou no ano 1993. A mediados dos noventa a industria española, xa recuperada, convertérase
no sector de actividade máis produtivo grazas á moderación salarial e á flexibilidade na contratación
laboral. A economía crecía por riba da media europea e aumentaba o investimento español nos
países da Unión Europea mentres que en Portugal, o norte de África e Latinoamérica se instalaban
empresas españolas.
A industria tivo un bo ritmo de crecemento de vendas, produción e demanda aínda que vai
perdendo importancia dentro do conxunto de actividades económicas a causa da terciarización xeral
do emprego.
No entanto, en 2007 xorde a crise financieira en Estados Unidos e aféctalle a economía mundial.
Na Unión Europea iniciouse unha tendencia xeral á baixa, que en España se reflicte cunha recesión
da carteira de pedidos, un aumento dos stocks e unha desaceleración do emprego.
Os desafíos da industria española
A industria española presenta diversos problemas estruturais que afectan negativamente á súa
competitividade fronte á economía europea e á global:
- Existe un escaso número de grandes empresas, xa que dominan as pequenas e medianas
empresas; estas teñen a vantaxe de adaptarse mellor ás demandas do mercado e presentar
menos conflictos laborais, porén, non permite facer economías de escala, nin grandes
investimentos en novas tecnoloxías. O Instituto da Mediana e Pequena Empresa Industrial
fomenta a innovación das PEMEs e a colaboración tecnolóxica entre elas.
- A produtividade industrial é inferior á da Unión Europea, feito que incrementa o custo laboral. Un
dos recursos para mellorar a produtividade é a aplicación das innovacións derivadas das TIC,
pero o gasto español neste sentido está moi por debaixo do gasto da UE.
- O nivel de intensidade tecnolóxica é baixo e a porcentaxe de investimento en I+D é insuficiente
(só o 1,4% de industrias manufactureiras españolas presentan un nivel alto de intensidade
tecnolóxica e unicamente 22 empresas españolas figuran na listaxe das mil empresas
comunitarias que máis invisten en innovación).
Isto provoca unha balanza tecnolóxica deficitaria: as principais empresas de automóbiles,
maquinaria eléctrica, aparellos electrodomésticos e produtos farmacéuticos fabrican con patentes
estranxeiras, que son unha boa fonte de ingresos para os países que as crean, pero un enorme gasto
para países como España que deben pagar para a súa aplicación.
É fundamental, polo tanto, dedicarlle unha porcentaxe máis elevada do PIB a I+D e fomentar a
mellora do sistema educativo e a formación técnica laboral.
Consecuencias da incorporación de novos Estados á UE
A incorporación de novos países á UE afecta a industria española por diversas causas: estes
países gozan dunha maior proximidade ao grande eixe industrial europeo que constitúen os países
nórdicos, Alemaña e o Norte de Italia; ademais, a súa estrutura productiva é similar á española, a man
de obra, máis barata, e a súa produtividade e cualificación en alta tecnoloxía, maior. Así mesmo o
investimento do capital estranxeiro permitiulles a implantación de empresas de alta tecnoloxía co que
aumentou o seu potencial industrial dentro da UE.
Un dos sectores da industria española máis afectados é o dos automóbiles, no que España
mantivo un bo ritmo de exportacións; o sector está dominado por empresas de capital estranxeiro que
poden deslocalizar as industrias na procura de menores custos, o que tería consecuencias negativas
para as industrias de compoñentes. España debería orientar o seu tecido industrial a unha maior
calidade e produtividade para lle facer fronte á competencia dos novos países da UE que tenden a
desprazar a España do seu segmento do mercado exportador.
Os espazos industriais españois nun mundo global
O actual tecido industrial español estase a incorporar á globalización económica, de maneira que
as nosas zonas industriais se configuran como puntos dunha rede de produción a nivel mundial.
Esta rede caracterízase pola concentración de capital e de decisión en poucas empresas
multinacionais moi poderosas, co que o papel da economía estatal se reduce. Numerosas decisións
tómanse fóra de España xa que aquí hai poucas sedes centrais de grandes empresas. Isto explica
que, malia ser unha potencia industrial, non teña un papel relevante na economía mundial.
Globalización e deslocalización
Nunha economía globalizada as empresas buscan a competitividade para aumentar a súa conta
de mercado; de aquí derívanse as causas da deslocalización: a busca de menores custos laborais
e das mellores condicións fiscais e técnicas. Por esta razón trasládanse ao Leste de Europa, Sueste
asiático, China...
Por outro lado, a localización dos establecementos industriais flexibilizouse de maneira que a
empresa pode deslocalizar parte do proceso produtivo. Este é o caso dalgunhas fábricas téxtiles
españolas que desprazaron ao Norte de África os procesos que esixen unha considerable ma de
obra, mentres que o deseño dos tecidos, proceso de maior valor engadido, se fai en España.
As consecuencias das deslocalizacións son o aumento da taxa de paro e a perda de emprego
do sector secundario que cad avez tende máis a terciarizarse.
As políticas industriais, por parte dos gobernos, proporciónanlles axudas ás empresas para frear
o proceso de deslocalización e o aumento do paro.
O proceso de industrialización de Galicia
En 1955, cando outras comunidades españolas comezaban o seu despegamento industrial, preto
do 70% da poboación galega aínda se dedicaba ás actividades agrícolas. Así pois, o proceso
industrializador en Galicia estivo marcado por un evidene atraso debido non só á falta de iniciativas
locais senón tamén á deficiente organización do sector primario e á súa posición periférica e mal
comunicada con respecto aos centros de decisión.
Ata as décadas centrais do século XX, as únicas actividades fabrís, limitadas case
exclusivamente ao sector naval e ás conserveiras, foran desenvolvidas grazas a inestimentos
exteriores como os levados a cabo pola burguesía catalana en certos núcleos costeiros.
Posteriormente, as actuacións do goberno central en materia de desenvolvemento -os Polos de
Desenvolvemento Industrial- apoiaron un incipiente, aínda que tardío, desenvolvemento industrial.
A instalación de Citroën Hispania en Vigo (1957), grazas a un certo aperturismo económico a partir
da década dos anos cincuenta, supuxo o inicio do proceso de internacionalización e diversificación
da economía galega. Desde 1960, paralelamente á modernización do sector agrario, chegaron a
Galicia varias multinacionais alimentarias (como Nestlé), que favoreceron o desenvolvemento das
actividades primarias ao garantir e estabilizar a demanda industrial dos nosos productos agrícolas.
En definitiva, as grandes empresas localizadas en Galicia contan con capital eminentemente
foráneo e están máis vinculadas á industria española ou europea no seu conxunto que á do resto da
comunidade autónoma.
Estrutura e principais áreas industrias galegas
Na actualidade, o sector secundario ocupa en torno ao 29% da poboación activa galega, similar
á porcentaxe española (30%), o que indica un importante desenvolvemento do sector nas últimas
décadas. Non obstante, algúns dos subsectores empresarias localizados en Galicia supoñen un gran
custo ambiental. Tal é o caso da celulosa de Pontevedra, a refinería da Coruña, ou as industrias de
base localizadas no concello lucense de Cervo (Alúmina-Aluminio) e no coruñés de Cee (Carburos
Metálicos).
As empresas industriais galegas, salvo excepcións, caracterízanse polo seu pequeño tamaño,
o que as fai pouco competitivas, ao teren dificultades para incorporar innovacións tecnolóxicas. Os
principais subsectores industriais localízanse ao longo do Corredor Atlántico, sobre todo na área
metropolitana de Vigo e no Golfo Ártabro, que conta con mellores infraestruturas de comunicación
e cunha rede empresarial consolidada:
- A construción naval -sector que sufriu unha forte reconversión, da que logrou saír gracias ás
subvencións estatais e ás axudas do Fondo Social Europeo- localízase fundamentalmente nas
cidades de Ferrol (Navantia) e Vigo (Barreras), aínda que existen arredor de cen empresas polo
xeral de pequeno tamaño relacionadas co ramo ao longo da costa galega que empregan máis
de 10.000 traballadores.
- A industria automobilística concéntrase fundamentalmente en Vigo e a súa comarca arredor de
Citroën Hispania. Así e todo, algunhas empresas dedicadas á fabricación de carrocerías e
vehículos especiais aséntanse noutras localidades galegas como Santiago (Castrosúa e URO,
vehículos especiais).
- O sector alimentario conta cunha ampla representación en Galicia, dada a vocación agropecuaria
e mariñeira do territorio. Destacan as industrias de conserva de peixe, as de máis longa tradición
da nosa comunidade, situadas preferentemente nas Rías Baixas e, sobre todo, na de Arousa
(Ribeira, Pobra do Caramiñal, Vilagarcía, Vilanova...); os conxelados de produtos do mar -coa
multinacional galega Pescanova-; o sector lácteo e o das augas minerais, localizados nas
provincias de Ourense e Pontevedra, e o grupo Coren, que, empezando como cooperativa no
ano 1961, se converteu na primeira empresa agroalimentaria de España, especializada en
produtos avícolas.
- O ramo da madeira está composto por industrias de primeira transformación, representadas por
empresas de gran tamaño presentes nos mercados internacionais -como a Financieira Madereira
FINSA, con sede en Santiago- así como por un bo número de pequenas e medianas empresas
(serradoiros, carpinterías, fabricación de mobiliario...) con carácter familiar e espalladas por todo
o territorio, tanto nas provincias do interior como na costa.
- A industria téxtil e da confección adquiriu un enorme desenvolvemento desde os anos oitenta do
século pasado, cunha cobertura empresarial de alto nivel tecnolóxico e moitos pequenos centros
de produción nas catro provincias. Os principais núcleos de implantación do sector son o eixe
Arteixo-A Coruña, grazas ao dinamismo do grupo Inditex e á proliferación de multitude de
pequenos talleres, Vigo-Redondela, Ourense, e, en menor medida, Santiago, Lalín ou Ferrol